තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථිය ගෙල ඉදිරිපස මදක් පහළින් ඇති අන්තරාසර්ග ග්‍රන්ථියක්. ඒ මගින් ශරීරයේ ක්‍රියාකාරී වේගය පවත්වා ගෙන යාමත්, රුධිරයේ කැල්සියම් ප්‍රමාණය පාලනය කිරීමත් සිදුවනවා. තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථිය විශාල වී ‘ගලගන්ඩය’ ඇතිවීමත්, එහි ක්‍රියාකාරීත්වය වෙනස් වීමත් සහ තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියේ පිළිකා තත්ත්වයන් ඇතිවීමත් මෙහි ඇතිවන ප්‍රධාන ගැටලු වේ. දළ වශයෙන් ගත්විට තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථිය ආශ්‍රිත රෝග පිරිමින්ට වඩා කාන්තාවන් අතර සුලබයි. පෙර පැවැති අයඩින් ඌනතාව නිසා ඇතිවන ගලගන්ඩය අඩු වී තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියේ පිළිකා ඇතිවීමේ ප්‍රවණතාවක් දක්නට ලැබෙනවා.
තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථිය විශාල වී ගලගන්ඩය ඇතිවීම
මෙම තත්ත්වය
සරල ගලගන්ඩය (Diffuse goitre)
තනි ගැටිත්තක විශාල වීම (Solitary nodule )
ගැටිතිමය ගලගන්ඩය (Multi nodular goitre) ලෙස බෙදා වෙන්කළ හැකි
සරල ගලගන්ඩය
යොවුන් වියේදී සිදුවන සීඝ්‍ර වර්ධනය සමග ඇතිවුණත් විශේෂ ප්‍රතිකාර අවශ්‍ය නොවේ. නව යොවුන් වියට පත්වීමත් සමග ග්‍රන්ථිය යථා තත්ත්වයට පත් වේ.සමහර සරල ගලගන්ඩ Grave’s disease, Hushimoto’s thyroidites වැනි අන්තරාසර්ග රෝග නිසාද ඇති වේ.ගැටිතිමය ගලගන්ඩය දැන් දැන් සුලබව දකින තත්ත්වයකි. මෙයට අදාළ ප්‍රතිකාර ග්‍රන්ථියේ ප්‍රමාණය සහ එහි ක්‍රියාකාරීත්වය මත රඳා පවතී
තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියේ ක්‍රියාකාරීත්වය වෙනස් වීම
මොළය යටින් පිහිටා තිබෙන හයිපොතැලමසයෙන් (Hypothalamus) පිටකරන TRH හෝර්මෝනයේ පාලනයට යටත් පිටියුටරි ග්‍රන්ථිය මගින් ශ්‍රාවය කරන TSH හෝර්මෝනය මගින් තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථිය පාලනය වේ. මේ හෝර්මෝන සියල්ල සෘනාත්මක ප්‍රතිපෝෂණ චක්‍රයක් ලෙස ක්‍රියා කරයි.
ඒ නිසා රුධිරගත TSH පරීක්ෂාවක් මගින් (වක්‍රාකාරව) තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියේ ක්‍රියාකාරීත්වය මැන බලාගත හැක.තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියේ අධි ක්‍රියාකාරීත්වයක් ඇතිනම් ඒ සඳහා පළමුව බෙහෙත් මගින් එය පාලනය කිරීමට අපි උත්සාහ කරමු. තයිරොයිඩ් මන්ද ක්‍රියාකාරීත්වයක් ඇති නම් ඒ සඳහා තයිරොක්සින් පෙති නියමිත මාත්‍රාවට නියම කරනු ලැබේ.
තයිරොක්සින් පෙති ලබාගන්නා අන්දම
ඔබ තයිරොක්සින් පෙති ගන්නෙක් නම් ඒ පෙති උදේ පාන්දර හිස්බඩ ජලය සමග ගත යුතුය. තයිරොක්සින් පෙති හිරු එළිය නොවැටෙන වියළි සිසිල් ස්ථානයක ගබඩා කර තැබීම වැදගත්. ඔබට අදාළ තයිරොක්සින් මාත්‍රාව කලින් කලට කරනු ලබන TSH පරීක්ෂාවක ආධාරයෙන් වෙනස් කරනු ලැබේ.
ගලගන්ඩය
සායනික පරීක්ෂාවකින් සහ අති ධ්වනි තරංග පරීක්ෂාවක් (Ultra sound scan) ආධාරයෙන් තනි ගැටිත්තක (Solitary nodule) විශාල වීමක් සහ ගැටිතිමය ගලගන්ඩය (Multi nodular goitre) වෙන් කර හඳුනාගත හැක.
මේ අනුව තනි ගැටිත්තක විශාල වීම හෝ ගැටිතිමය ගලගන්ඩයක ප්‍රධාන ගැටිත්තක් විශාල වීම(Dominant nodular of a multi nodular) සෛල පරීක්ෂාවක් (Guided aspiration cytology) මගින් ඒ රෝග තත්ත්වය පිළිකාවක්ද නැතිද යන්න සොයා බලනු ලැබේ.
තයිරොයිඩ් ශල්‍යකර්ම
වර්තමානයේදී තයිරොයිඩ් ශල්‍යකර්ම වර්ග දෙකක් පමණක් සිදුකරනවා.
- මුළු ග්‍රන්ථියම ඉවත් කිරීම (Total Thyroidectomy )
- ග්‍රන්ථියෙන් අඩක් ඉවත් කිරීම (Temi thyroidectomy/ thyroid lobectomy)
තයිරොයිඩ් ශල්‍යකර්මයක් සිදුකිරීමට පහත හේතු අවශ්‍ය වේ
1 (Compression) තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථිය අවට ඇති අනෙක් අවයව තදවීමක් , ඇදවීමක් හෝ තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථිය උරස් කුහරයට කිඳා බැසීමක් (Retrosteronl extension) සිදුවුවහොත්
2 තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියේ ක්‍රියාකාරීත්වය පාලනය (Control) කිරීමට ඖෂධ මගින් අපහසු වීම හෝ දිර්ඝ කාලයක් ගතවීම
3 තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියේ දිය බිබිලි (Cyst) -පිළිකා අවදානම නිසා
4 තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියේ පිළිකා (Cancer)
5 ගලගන්ඩය අවලස්සනට පෙනෙන විට (Cosmesis) තයිරොයිඩ් ශල්‍යකර්ම සඳහා සංකීර්ණ පෙර සූදානමක් අවශ්‍ය නොවන අතර ශල්‍යකර්මය සිදුකරන අවස්ථාව වනවිට තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියේ ක්‍රියාකාරීත්වය ඖෂධ මගින් පාලනය කරතිබීම වැදගත්.තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථි ආශ්‍රිත ශල්‍යකර්ම වර්තමානයේදී බහුලව වගේම සාර්ථකව සිදු කරනවා. ඒ නිසා මේ ගැන අනියත බියක් ඇතිකර නොගත යුතුයි. මෙම ශල්‍යකර්මයේදී සිදුවන කැපුම බොහෝ විට ගෙල ඇති ස්වභාවික රැල්ලක සගවනු ලබනවා.
දළ වශයෙන් ගත් කළ බෙල්ලට ස්නායු සැපයුම අඩු නිසාරෝගීන්ට දැනෙන වේදනාව සාපේක්ෂ වශයෙන් අඩුයි. සාමාන්‍යයෙන් දින 1 සිට 3 ක් වැනි කාලයකදී නිවෙස් බලා යා හැක. මෙම මැහුම් දියවන නිසා මැහුම් කැපීමක් අවශ්‍ය නොවේ.මෙහිදී රුධිරවහනය, ස්නායු හානිවීම් සිදුවීම විය හැකි නමුත් ඒවා ඉතාම විරලයි. නමුත් මුළු ග්‍රන්ථියම (Total thyroidectomy) ඉවත් කිරීමකින් පසුව රෝගීන්ට තයිරොක්සින් පෙති නියමිත මාත්‍රාවට ලබාදීම අනිවාර්ය වේ. සමහර රෝගීන්ට කැල්සියම් පෙතිද අවශ්‍ය විය හැක.
තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියේ පිළිකා
අතිශය කලාතුරකින් දක්නට ලැබෙන Anaplastic thyroid cancer වර්ගය හැරුණ විට සාතිශය බහුතරයක් තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියේ පිළිකා විවිධාංගිකරණයට Differentiated thyroid cancer ලක් වූ පිළිකායි. මේවායෙන් බහුතරය Papillary thyroid cancer සහ Follicular thyroid cancer වේ.බොහොමයක් විවිධාංගීකරණයට (differentiated) ලක් වූ පිළිකා වර්තමානයේදී සුවකළ හැකි වේ. දැනට පවතින ප්‍රතිකාර විධි නිසා එවන් රෝගීන් 90% කට වඩා අවුරුදු 10කට ඔබ්බෙන් ජීවත් වේ. තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියේ පිළිකා සඳහා ශල්‍යකර්ම ප්‍රධාන වන අතර ඊට අමතරව විකිරණශීලි අයඩින් ප්‍රතිකාර වැනි දේද කරනු ලැබේ.
පුන්‍යා චාන්දනී ද සිල්වා ✍️
